Τα πολλά πρόσωπα του ανδρισμού

Στο ζωικό βασίλειο οι διαφορές των δύο φύλων είναι συνήθως εύκολα διακριτές. Τα αρσενικά είναι μεγαλύτερα σε μέγεθος, ωραιότερα, επιβλητικότερα και πιο δυνατά. Έχουν συμπεριφορές περισσότερο ανεξάρτητες και διακρίνονται για την επιθετικότητά τους, τη μαχητικότητα και τα αρχηγικά τους προσόντα. Για τα ζώα που ζουν σε αγέλη υπάρχει πάντα ένα αρσενικό που είναι αρχηγός, το οποίο επιβάλλεται με τη δύναμή του. Το αρσενικό προστατεύει την αγέλη ή τα θηλυκά και οι ρόλοι των δύο φύλων είναι ξεκάθαροι και στα θέματα αναπαραγωγής αλλά και φροντίδας των μικρών.

Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι ανάλογες ξεκάθαρες συμπεριφορές θα υπήρχαν και στους αρχέγονους λαούς και πολιτισμούς.

Ο όρος «οικογενειάρχης» επικράτησε τους τελευταίους αιώνες στην Ελλάδα για να ορίσει τη δεδομένη και αδιαμφισβήτητη αρχηγία του άνδρα στην οικογένεια. Ο νομικός όρος «πατρική εξουσία» αντικαταστάθηκε αργότερα από τον όρο «γονεϊκή μέριμνα», προσαρμοσμένος στις εκάστοτε κοινωνικές ανάγκες. Οι ανδρικοί ρόλοι όμως υπήρξαν για πολλά χρόνια δεδομένοι, χωρίς να αποτελούν αντικείμενο συζητήσεων και διαπραγματεύσεων. Μιλάμε βέβαια για τα χρόνια της πουριτανικής ηθικής και μέχρι τις δύο πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα.

Στην Ελλάδα οι ανδρικοί ρόλοι αμφισβητήθηκαν κυρίως μετά το 1950, τα χρόνια της αστυφιλίας και της εξόδου της γυναίκας στον επαγγελματικό χώρο. Μέχρι τότε οι διαφορές των δύο φύλων ήταν πιο διακριτές, ο δε ανδρισμός δεν εκφραζόταν μέσα από τη σεξουαλική συμπεριφορά, αλλά μέσα από ευρύτερες συμπεριφορές και κοινωνική αναγνώριση.

Ο ρόλος του αρχηγού ήταν απόλυτα διακριτός από τον κοινωνικό περίγυρο. Η εμφάνιση, το παράστημα, η γενναιότητα, η μαχητικότητα, η σταθερότητα, η πυγμή, η προσωπικότητα, η στιβαρότητα, η κοινωνική διάκριση ήταν προσόντα που εύκολα μπορεί κανείς να διακρίνει μελετώντας τις παλιές φωτογραφίες.

Η εικόνα συμπληρωνόταν από το μουστάκι, διαφορετικής κάθε φορά τεχνοτροπίας και αισθητικής, μακρύ, κοντό, στριφτό προς τα πάνω ή προς τα κάτω ή ντούγκλα -σαν του Καπετανάκη- όπως αναφέρει και το τραγούδι, ανάλογα με τη μόδα της εποχής και τα «πιστεύω» του άνδρα.

Ύστερα ήρθαν τα ξενόφερτα μηνύματα, οι κομψευόμενοι νέοι των γαλλικών καρτ ποστάλ από την εποχή του μεσοπολέμου, όπου βρήκαν βέβαια παντού μιμητές. Το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο: ο άνδρας όφειλε πλέον να είναι και ερωτικός και η γυναίκα πιο αισθησιακή. Εκείνη όφειλε να δείχνει πιο ανεξάρτητη και ερωτική, εκπέμποντας ερωτικά μηνύματα και αποκαλύπτοντας μέρη του σώματός της. Το στιλ της ανεξαρτησίας τονιζόταν συχνά από το τσιγάρο που κρατούσε νωχελικά στο χέρι. Πέρα από τη φεμινιστική ατμόσφαιρα είχαμε μπει οριστικά στην εποχή της λατρείας του σώματος.

Από το 1950 και μετά ένα νέο πρόσωπο ανδρισμού έκανε την εμφάνισή του στην Ελλάδα. Ήταν ο σκληροτράχηλος, ηλιοκαμένος και ρυτιδιασμένος καβαλάρης των αμερικανικών γουέστερν. Η εικόνα του απέπνεε ένα νέο στιλ ανδρισμού που η αδηφάγα ελληνική κουλτούρα αφομοίωσε πολύ γρήγορα ως πρότυπο ανδρισμού. Ο άνδρας μπορούσε να είναι πιο σκληρός και μαχητικός, παράλληλα δε τρυφερός με τις γυναίκες και ερωτικός.

Αυτή η φιγούρα του καουμπόι εδραιώθηκε στην ψυχή των Ελλήνων ανδρών με τις ατέλειωτες διαφημίσεις του Marlboro. Πρότυπο ανδρισμού στην Ελλάδα ο δυναμικός, ηλιοκαμένος καβαλάρης από την αμερικανική φάρμα. Αντίστοιχες φάρμες δεν είχε ποτέ η Ελλάδα. Όμως τρεις φορές που ντύθηκα μασκαράς τις Απόκριες είχα επιλέξει τη στολή του καουμπόι. Τα αποκριάτικα παιδικά πάρτι θύμιζαν τότε αμερικανικές στέπες, μιας και ήταν η στολή που προτιμούσαν τα νεαρά αγόρια.

Ο Έλληνας άνδρας εξέπεμπε πλέον ισχυρό ερωτικό μήνυμα και προσπαθούσε να αξιοποιήσει τον νεοαποκτηθέντα ανδρισμό του, αυξάνοντας την εμπειρία του. Η Ρόδος, η Κρήτη και τα άλλα τουριστικά θέρετρα γέμισαν «καμάκια» γύρω στο 1970, ενώ άλλοι προτιμούσαν τα τραπεζάκια των καφέ στην Πλατεία Συντάγματος.

Μέχρι το 1960 η δημοσίευση γυμνών φωτογραφιών ήταν απαγορευμένη στον ευρωπαϊκό Τύπο, τα δε «προοδευτικά» έντυπα που τολμούσαν να δημοσιεύσουν γυμνές φωτογραφίες κάλυπταν το γυναικείο στήθος και τα γεννητικά όργανα με μαύρο τρίγωνο. Η αλλαγή ξεκίνησε από τη Βόρεια Ευρώπη και την Αμερική. Η Σουηδία, η Δανία και αργότερα η Ολλανδία πρωτοστάτησαν στη σεξουαλική απελευθέρωση. Από την Αμερική μας ήρθαν το Playboy και το Penthouse, από την Αγγλία το Men Only, ενώ το μιμήθηκαν γρήγορα Γάλλοι και Ιταλοί, με το Lui και το Playmen. Αν και τα περιοδικά αυτά περιείχαν γυμνές φωτογραφίες γυναικών και απευθύνονταν σε άνδρες, ο δρόμος για την παρουσίαση γυμνού σώματος είχε ανοίξει. Ακολούθησαν οι βιντεοταινίες με σκληρό πορνό αλλά η όλη παρουσίαση βελτιώθηκε με την πρόοδο της τεχνολογίας του διαδικτύου. Η θέα του γυμνού ανδρικού κορμιού και των «προικισμένων» και ακούραστων εραστών προβλημάτισε βαθιά τους άνδρες. Το ερώτημα «πόσο είναι το φυσιολογικό μέγεθος του πέους» αποτέλεσε τον πιο αγωνιώδη προβληματισμό των ανδρών στο τέλος του εικοστού αιώνα. Αποτέλεσε επίσης το πιο συχνό ερώτημα ανδρών κάθε ηλικίας στην Ανοιχτή Γραμμή Δωρεάν Ενημέρωσης του Ελληνικού Σεξολογικού Ινστιτούτου. Αλλά οι προβληματισμοί από τις πορνοταινίες δεν περιορίστηκαν μόνο στο μέγεθος του πέους. Ανέδειξαν πέρα από τα προβλήματα στύσης, το θέμα της πρόωρης εκσπερμάτισης. Άνδρες και γυναίκες ενοχοποίησαν ακόμα περισσότερο το φτωχό σεξ ως αίτιο δυσλειτουργίας στην ίδια τη σχέση. Και μάλιστα σε μια εποχή που το καλό σεξ είχε αναδειχτεί ως το πρώτο και βασικό στοιχείο επιλογής ερωτικού συντρόφου.

Ο εικοστός πρώτος αιώνας βρήκε τους άνδρες να ψάχνονται γύρω από το σεξ και τις ερωτικές τους επιδόσεις. Το κορμί και την εμφάνιση μπορούμε να τα βελτιώσουμε. Με το πέος όμως τι γίνεται; Είναι σαφές ότι ο ανδρισμός είχε δεχτεί στο τέλος του περασμένου αιώνα το μεγαλύτερο πλήγμα στην ιστορία του. Τι έπρεπε λοιπόν να γίνει; Να περιοριστούν οι απαιτήσεις των αχόρταγων γυναικών; Να αποφεύγουν τις σχέσεις που τους βάζουν στο τρυπάκι της σύγκρισης; Να αναζητήσουν άπειρες γυναίκες με λιγότερες απαιτήσεις; Να βάζουν όρους στις ερωτικές συντρόφους; Να επιλέξουν το δρόμο του αυνανισμού ή της αποχής ή να βολεύονται σε κανένα στούντιο μασάζ; Ξεφυλλίζω ένα ελληνικό περιοδικό που απευθύνεται σε άνδρες. Περιγράφει τα θετικά στοιχεία του αυνανισμού. Ανάμεσα σε αυτά φαίνεται ότι αυξάνει και την τριχοφυΐα!... Άλλο πρόβλημα κι αυτό για τους τριχωτούς άνδρες. Τουλάχιστον οι άτριχοι μπορούν αν ελπίζουν… Οι πιο αδικημένοι ως προς τον ανδρισμό τους δεν είναι αυτοί που νομίζουν ότι έχουν μικρό πέος, αλλά αυτοί που έχουν προϊσταμένη ή διευθύντρια γυναίκα.

Ζήσης Παπαθανασίου

Επ. Καθηγητής Γυναικολογίας, Σεξολόγος

Διευθυντής Ελληνικού Σεξολογικού Ινστιτούτου